Tweet
Có thể nói sử dụng thuốc gây tê, mê là một tiến bộ vượt bậc của ngành y nhằm góp phần thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng cuộc sống của con người. Tuy nhiên sử dụng thuốc loại này giống như việc sử dụng con dao hai lưỡi mà lưỡi nào cũng thật sắc.
Thuốc đưa đến tác dụng gây tê, mê rất tốt nhưng đồng thời cũng có thể gây tai biến chết người. Không hiếm xảy ra trường hợp người bệnh chỉ mới được tiêm một liều thuốc gây tê nhỏ lại bị tử vong vì sốc thuốc.
Thuốc gây tê
Thuốc gây tê là thuốc có tác dụng ức chế dây thần kinh cảm giác để làm tạm thời mất cảm giác tại nơi thuốc tiếp xúc. Tức là thuốc chỉ gây tê, làm mất cảm giác đau đớn tại nơi có thuốc chứ không ảnh hưởng đến ý thức, hoạt động của cơ thể. Khi nhổ răng và được tiêm thuốc tê chẳng hạn, ta thấy vùng nướu được tiêm tê cứng và không còn cảm giác nữa nhưng ý thức vẫn hoàn toàn tỉnh táo, tay chân vẫn hoạt động bình thường. Thuốc gây tê được chia làm hai loại: gây tê bề mặt (tetracain, ethyl clorid) dùng để bôi, đặt trên da, niêm mạc, nhỏ mắt; gây tê tiêm (lidocain, bupivacain). Khi tiêm sẽ xuyên thấm qua da - niêm mạc (trong nhổ răng), gây tê ngoài màng cứng và gây tê tủy sống (hiện nay mổ lấy thai chỉ cần gây tê tủy sống). Một số thuốc gây tê thường sử dụng là lidocain, bupivacain, procain... trong đó lidocain được dùng rộng rãi nhất. Do thời gian tác dụng gây tê quá ngắn, thuốc thường được thêm chất co mạch adrenalin để kéo dài tác dụng cục bộ của thuốc. Bác sĩ điều trị cần thận trọng khi dùng adrenalin phối hợp với thuốc gây tê vì dùng quá mức có thể gây thiếu máu cục bộ. Tác dụng phụ của thuốc gây tê thường là hạ huyết áp, nhịp tim chậm. Tác dụng trên thần kinh như gây vật vã, suy hô hấp và co giật. Đặc biệt thuốc có thể gây dị ứng, trầm trọng nhất là gây sốc phản vệ. Bác sĩ phải đánh giá được liều dùng an toàn của thuốc gây tê thông qua xác định tuổi, cân nặng của bệnh nhân, đặc điểm lâm sàng, mức độ vùng mạch máu ở nơi thuốc tiếp xúc và thời gian dùng thuốc. Nếu dùng đường tiêm, phải cẩn thận theo dõi tác dụng độc của thuốc trong 30 phút đầu sau khi tiêm và cần có thuốc cấp cứu để xử lý khi bị tai biến.
Thuốc gây mê
Là thuốc có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương để làm mất hoàn toàn ý thức, phản xạ và mọi cảm giác của toàn thân. Tức là khi được gây mê người bệnh sẽ bất động, ngủ say như chết, hoàn toàn không hay biết khi cuộc phẫu thuật có khi rất nghiêm trọng đang diễn ra. Thuốc gây mê được chia làm hai loại:
Thuốc gây mê dạng hít: là các thuốc gây mê bay hơi ở thể khí được dùng qua đường hô hấp để duy trì mê sau khi khởi mê bằng thuốc gây mê tĩnh mạch. Có các thuốc: ether mê, halothan, dinitrogen oxid (N2O)... Để tránh giảm ôxy huyết phải dùng thuốc gây mê dạng hít phối hợp với một nồng độ ôxy thích hợp.
Thuốc gây mê tĩnh mạch: là các thuốc dùng đường tiêm tĩnh mạch chủ yếu để khởi mê nhanh và sau đó được duy trì bằng thuốc mê dạng hít thích hợp hoặc được tiêm truyền gián đoạn hay liên tục. Người ta cũng dùng thuốc gây mê loại đơn thuần để gây ngủ nhẹ trong các phẫu thuật ngắn, đặc biệt được tiến hành với sự hỗ trợ của thuốc gây tê. Có các thuốc: thiopental, ketamin, etomidat...
Hiện nay vẫn chưa có được một thuốc gây mê lý tưởng có đặc điểm: khởi phát tác dụng nhanh, êm dịu; khoảng cách an toàn (tức giữa liều điều trị và liều độc) rộng; không có tác dụng phụ ở liều điều trị. Tức là các thuốc gây mê được dùng hiện nay đều độc và có thể gây tác dụng phụ. Hầu hết có thể gây suy hô hấp, giảm huyết áp, suy chức năng tuần hoàn não. Một số thuốc có thể gây suy gan, suy thận. Hiện nay người ta không gây mê bằng một thuốc duy nhất mà được thay bằng “gây mê cân đối”, tức là dùng phối hợp nhiều thuốc có tác dụng khác nhau để tạo ra trạng thái mê cân đối. Như bên cạnh thuốc gây mê, người ta dùng thuốc tiền mê là thuốc an thần, thuốc chống co thắt, thuốc giãn cơ, thuốc giảm đau... Sử dụng thuốc gây mê luôn luôn có nguy cơ bị tai biến cho nên phải sẵn có và đầy đủ các phương tiện hồi sức cấp cứu đối phó với trường hợp bị tai biến do thuốc và cả các tai biến khác xảy ra trong cuộc phẫu thuật (nên lưu ý sốc có thể do thuốc gây tê, mê nhưng cũng có thể do phản xạ thần kinh khi tiến hành mổ xẻ ở các vùng nhạy cảm như hầu, họng, cổ, hậu môn... và phải có thuốc, phương tiện cấp cứu thích hợp). Đặc biệt sử dụng thuốc gây mê chỉ an toàn khi được tiến hành bởi bác sĩ được đào tạo một cách bài bản chuyên khoa gây mê hồi sức.
PGS.TS Nguyễn Hữu Đức
Thuốc đưa đến tác dụng gây tê, mê rất tốt nhưng đồng thời cũng có thể gây tai biến chết người. Không hiếm xảy ra trường hợp người bệnh chỉ mới được tiêm một liều thuốc gây tê nhỏ lại bị tử vong vì sốc thuốc.
Thuốc gây tê
Thuốc gây tê là thuốc có tác dụng ức chế dây thần kinh cảm giác để làm tạm thời mất cảm giác tại nơi thuốc tiếp xúc. Tức là thuốc chỉ gây tê, làm mất cảm giác đau đớn tại nơi có thuốc chứ không ảnh hưởng đến ý thức, hoạt động của cơ thể. Khi nhổ răng và được tiêm thuốc tê chẳng hạn, ta thấy vùng nướu được tiêm tê cứng và không còn cảm giác nữa nhưng ý thức vẫn hoàn toàn tỉnh táo, tay chân vẫn hoạt động bình thường. Thuốc gây tê được chia làm hai loại: gây tê bề mặt (tetracain, ethyl clorid) dùng để bôi, đặt trên da, niêm mạc, nhỏ mắt; gây tê tiêm (lidocain, bupivacain). Khi tiêm sẽ xuyên thấm qua da - niêm mạc (trong nhổ răng), gây tê ngoài màng cứng và gây tê tủy sống (hiện nay mổ lấy thai chỉ cần gây tê tủy sống). Một số thuốc gây tê thường sử dụng là lidocain, bupivacain, procain... trong đó lidocain được dùng rộng rãi nhất. Do thời gian tác dụng gây tê quá ngắn, thuốc thường được thêm chất co mạch adrenalin để kéo dài tác dụng cục bộ của thuốc. Bác sĩ điều trị cần thận trọng khi dùng adrenalin phối hợp với thuốc gây tê vì dùng quá mức có thể gây thiếu máu cục bộ. Tác dụng phụ của thuốc gây tê thường là hạ huyết áp, nhịp tim chậm. Tác dụng trên thần kinh như gây vật vã, suy hô hấp và co giật. Đặc biệt thuốc có thể gây dị ứng, trầm trọng nhất là gây sốc phản vệ. Bác sĩ phải đánh giá được liều dùng an toàn của thuốc gây tê thông qua xác định tuổi, cân nặng của bệnh nhân, đặc điểm lâm sàng, mức độ vùng mạch máu ở nơi thuốc tiếp xúc và thời gian dùng thuốc. Nếu dùng đường tiêm, phải cẩn thận theo dõi tác dụng độc của thuốc trong 30 phút đầu sau khi tiêm và cần có thuốc cấp cứu để xử lý khi bị tai biến.
Thuốc gây mê
Là thuốc có tác dụng ức chế hệ thần kinh trung ương để làm mất hoàn toàn ý thức, phản xạ và mọi cảm giác của toàn thân. Tức là khi được gây mê người bệnh sẽ bất động, ngủ say như chết, hoàn toàn không hay biết khi cuộc phẫu thuật có khi rất nghiêm trọng đang diễn ra. Thuốc gây mê được chia làm hai loại:
Thuốc gây mê dạng hít: là các thuốc gây mê bay hơi ở thể khí được dùng qua đường hô hấp để duy trì mê sau khi khởi mê bằng thuốc gây mê tĩnh mạch. Có các thuốc: ether mê, halothan, dinitrogen oxid (N2O)... Để tránh giảm ôxy huyết phải dùng thuốc gây mê dạng hít phối hợp với một nồng độ ôxy thích hợp.
Thuốc gây mê tĩnh mạch: là các thuốc dùng đường tiêm tĩnh mạch chủ yếu để khởi mê nhanh và sau đó được duy trì bằng thuốc mê dạng hít thích hợp hoặc được tiêm truyền gián đoạn hay liên tục. Người ta cũng dùng thuốc gây mê loại đơn thuần để gây ngủ nhẹ trong các phẫu thuật ngắn, đặc biệt được tiến hành với sự hỗ trợ của thuốc gây tê. Có các thuốc: thiopental, ketamin, etomidat...
Hiện nay vẫn chưa có được một thuốc gây mê lý tưởng có đặc điểm: khởi phát tác dụng nhanh, êm dịu; khoảng cách an toàn (tức giữa liều điều trị và liều độc) rộng; không có tác dụng phụ ở liều điều trị. Tức là các thuốc gây mê được dùng hiện nay đều độc và có thể gây tác dụng phụ. Hầu hết có thể gây suy hô hấp, giảm huyết áp, suy chức năng tuần hoàn não. Một số thuốc có thể gây suy gan, suy thận. Hiện nay người ta không gây mê bằng một thuốc duy nhất mà được thay bằng “gây mê cân đối”, tức là dùng phối hợp nhiều thuốc có tác dụng khác nhau để tạo ra trạng thái mê cân đối. Như bên cạnh thuốc gây mê, người ta dùng thuốc tiền mê là thuốc an thần, thuốc chống co thắt, thuốc giãn cơ, thuốc giảm đau... Sử dụng thuốc gây mê luôn luôn có nguy cơ bị tai biến cho nên phải sẵn có và đầy đủ các phương tiện hồi sức cấp cứu đối phó với trường hợp bị tai biến do thuốc và cả các tai biến khác xảy ra trong cuộc phẫu thuật (nên lưu ý sốc có thể do thuốc gây tê, mê nhưng cũng có thể do phản xạ thần kinh khi tiến hành mổ xẻ ở các vùng nhạy cảm như hầu, họng, cổ, hậu môn... và phải có thuốc, phương tiện cấp cứu thích hợp). Đặc biệt sử dụng thuốc gây mê chỉ an toàn khi được tiến hành bởi bác sĩ được đào tạo một cách bài bản chuyên khoa gây mê hồi sức.
PGS.TS Nguyễn Hữu Đức
