Đường Thi.

[nahoku]

75. Thiên mạt hoài Lí Bạch - Đỗ Phủ

Thiên mạt hoài Lí Bạch

Lương phong khởi thiên mạt,
Quân tử ý như hà ?
Hồng nhạn kỷ thời đáo,
Giang hồ thu thuỷ đa.
Văn chương tăng mệnh đạt,
Si mị hỉ nhân qua.
Ứng cộng oan hồn ngữ,
Đầu thi tặng Mịch La.


Cuối trời nhớ Lí Bạch

Cuối trời gió lạnh bốc lên rồi,
Ý người quân tử lúc này ra sao ?
Chim hồng, chim nhạn bao giờ đến ?
Sông hồ nước thu tràn đầy.
Văn chương ghét người gặp vận,
Ma quỷ thích (trêu) người đi qua .
Để nói chuyện với hồn người thác oan,
(LBạch) đã ném thơ tặng sông Mịch La !


Dịch thơ :
Bên trời nổi gió lạnh,
Quân tử nghĩ sao đây ?
Hồng nhạn bao giờ đến ?
Sông biển nước thu đầy.
Văn chương ghen gặp vận,
Ma quỷ thích trêu người.
Cùng oan hồn nói chuyện,
Sông Mịch chuyển thơ này.
(Hoàng Tạo dich)
Chú thích : Để hiểu ba câu thơ cuối bài, cần nghĩ đến phong tục lễ hội đua thuyền vùng sông Mịch La ngày 5.5 âm lịch . Ngày đó vừa là Tết Đoan ngọ vừa tưởng niệm nhà thơ Khuất Nguyên trầm mình trên sông này thời Chiến quốc khi ông nghe tin kinh đô nước Sở rơi vào ta quân Tần. Người đua thuyền vừa chèo vừa ném cơm xuống sông cho cá ăn, mong chúng khỏi rỉa xác nhà thơ. Trong bài thơ, Đỗ Phủ nghĩ có lẽ Lí Bạch cũng ném thơ xuống sông Mịch La bởi Lý Bạch từng làm thơ ca ngợi thương tiếc Khuất Nguyên .
Bản Thơ Đường 2 tập ( Nxb Văn học 1987- nhóm soạn giả) in sai như sau : “si mị “( ma quỉ núi rừng) in sai thành “ ly vị”,” đầu thi” in sai thành “ đầu thư”, “ứng cộng” thành “ưng cộng” (P.H.N)



ST

[nahoku]

76 . Thu hứng - Đỗ Phủ

Thu hứng

Ngọc lộ điêu thương phong thụ lâm
Vu Sơn, Vu Giáp khí tiêu sâm
Giang gian ba lãng kiêm thiên dũng
Tái thượng phong vân tiếp địa âm
Tùng cúc lưỡng khai tha nhật lệ
Cô chu nhất hệ cố viên tâm
Hàn y xứ xứ thôi đao xích
Bạch đế thành cao cấp mộ châm


Cảm hứng mùa thu

Sương như ngọc làm tàn cây lá rừng phong
Núi Vu sơn, kẽm Vu giáp khí trời âm u lạnh ngắt
Sóng trên sông mạnh trùm cả trời
Trên cửa ải, gió mây tiếp liền với mặt đất âm u
Hai lần đám cúc nở làm rơi nước mắt khác nữa
Con thuyền lẻ loi buộc mãi với trái tim vườn cũ
Áo lạnh giục giã dao thước (thợ may) nơi nơi
Thành Bạch đế trên cao về chiều (nghe) gấp gáp tiếng chày giặt vải .


Lác đác rừng phong hạt móc sa
Ngàn non hiu hắt khí thu hoà.
Lưng trời sóng rợn lòng sông thẳm
Mặt đất mây đùn cửa ải xa.
Khóm cúc tuôn thêm dòng lệ cũ
Con thuyền buộc chặt mối tình nhà.
Lạnh lùng giục kẻ tay dao thước
Thành Bạch chày vang bóng ác tà
( Nguyễn Công Trứ dịch)
Chú thích : Trong Đường Thi tam bách thủ, ông Ngô văn Phú chép câu 3 là “ kiêm thiên địa” có lẽ không chính xác. Nếu câu 3 là “ thiên địa” thì trùng lặp “địa” câu 4, mặt khác danh từ “địa” không thể đối với tính từ “âm”. Phải là “kiêm thiên dũng” ( bản của Trần Trọng Kim) mới tả được cái chất hung hăng của sóng . Câu 3 đối với câu 4, tức là “ kiêm thiên dũng” đối lập với “tiếp địa âm” – đó mới thực là Đỗ Phủ vậy ! Soạn giả Ngô Văn Phú dịch câu 5 là : Hai lần tùng cúc nở từng rơi nước mắt. Người đọc dễ hiểu lầm là hoa tùng và hoa cúc. Thực ra “tùng” là “ đám, bụi” chứ không phải cây tùng .
Ông Phú còn dịch “phong thụ lâm” là “rừng bàng” . Không thể ép cây phong TQ thành cây bàng Việt Nam được vì hai cây rất khác nhau, chỉ giống màu lá đỏ lúc mùa thu .


ST

[nahoku]

77. Thu phố ca - Lí Bạch

Thu phố ca

Lô hoả chiếu thiên địa
Hồng tinh loạn tử yên
Noãn lang minh nguyệt dạ
Ca khúc động hàn xuyên


Bài ca Thu phố

Lửa lò chiếu sáng cả trời đất
những đốm lửa hồng nhảy lung tung
trong làn khói tím
Má anh ửng đỏ sáng lên dưới trăng
Bài hát khua động cả dòng sông lạnh lẽo


Lửa lò chiếu sáng cả đất trời,
Khói tím rộn tia hồng lấp lánh.
Má chàng rực đỏ loá đêm trăng
Khúc ca khua động dòng sông lạnh.
Lí Bạch có hai bài cùng tên “Thu phố ca”
Nhà thơ say sưa ngắm nhìn người thợ rèn, yêu mến và nhận thấy những vẻ đẹp của người thợ rèn vất vả.



ST

[nahoku]

78. Thu tứ - Lí Bạch

Thu phong thanh
Thu nguyệt minh
Lạc diệp tụ hoàn tán
Hàn nha thê phục kinh
Tương tư tương kiến tri hà nhật
Thử thời thử dạ nan vi tình


Gió thu trong mát
Trăng thu sáng tươi
Lá rụng tụ rồi tán
Quạ thấy lạnh kinh sợ đậu lại
Nhớ nhau, biết ngày nào gặp lại
(Như) lúc này đêm nay biêt bao là tình


Tứ thơ mùa thu

Gió thu thanh
Trăng thu minh
Lá rụng tụ lại tán
Quạ đậu lạnh giật mình
Nhớ nhau biết đến ngày nào gặp
Giờ này đêm ấy xiết bao tình
(Trần Trọng Kim dịch thơ)
Lời bàn : Bài thơ theo lối cổ phong, gọi là “ tam ngũ thất ngôn ” . Lí Bạch viết ra tự nhiên như lời nói . Đó là một nét phóng khoáng của “ thi tiên ” . Câu 3 viết giản đơn, cô đúc nên khó hiểu : con quạ định bay nhưng lạnh quá khiến nó sợ mà đậu lại cành cây, không dám bay nữa . Cảm giác về cái lạnh giá phương Bắc như Lí Bạch thật tinh tường đến vậy .



ST

[nahoku]

79. Tì bà hành - Bạch Cư Dị

- Gian quan : tiếng chim kêu ríu rít
- Thiện tài : thầy dạy âm nhạc
- Thu Nương : người đàn bà đẹp luống tuổi .
- Ngũ Lăng ở gần kinh thành
- Triền đầu : khăn đỏ , ban thưởng cho ca công ca vũ
- Điền đầu ngân tì : đồ trang sức cài tóc đàn bà , điền là thứ hoa làm bằng ngọc châu và lông chim
thuý , tì ( bề) là cái lược để gỡ tóc. Khi say chơi đàn, đầu lắc quá mạnh khiến cho những hoa và lược
ấy rơi vỡ
- Phù Lương là một huyện có trà ngon, thuộc tỉnh Chiết Giang
- Lan can : bao lơn / vành mắt
Bài Tựa của tác giả ghi rõ làm năm Nguyên Hoà thứ 11 (816) triều vua Đường Hiến Tôn
* Dịch thơ : Phan Huy Thực ( trước ghi lầm là Phan Huy Ích con trai ông ) họ Phan xứ Sài Sơn , Quốc Oai , Hà Tây, thời nhà Nguyễn
* Hiệu đính bản Hán Việt, phiên âm Bắc Kinh : Phùng Hoài Ngọc


Phiên âm Hán Việt
Tầm Dương giang đầu dạ tống khách,
Phong diệp dịch hoa thu sắt sắt.
Chủ nhân há mã khách tại thuyền,
Cử tửu dục ẩm vô quản hưyền.
Tuý bất thành hoan, thảm tương biệt
Biệt thời mang mang giang tầm nguyệt,
Hốt văn thuỷ thượng tì bà thanh,
Chủ nhân vong quy, khách bất phát.
Tầm thanh ám vấn đàn giả thuỳ ?
Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì.
Di thuyền tương cận yêu tương kiến,
Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến.
Thiên hô vạn hoán thuỷ xuất lai,
Do bão tỳ bà bán già diện.
Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh,
Vị thành khúc điệu tiên hữu tình.
Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ,
Tự tố bình sinh bất đắc chí.
Đê mi tín thủ tục tục đàn,
Thuyết tận tâm trung vô hạn sự.
Khinh lung mạn nhiên mạt phục khiêu,
Sơ vi “ Nghê thường”, hậu “ Lục yêu”.
Đại huyền tao tao như cấp vũ,
Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ.
Tao tao thiết thiết thác tạp đàn,
Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn.
Gian hoan oanh ngữ hoa để hoạt,
U yết truyền lưu thuỷ há than.
Thuỷ tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt,
Ngưng tuyệt bất thông thanh tạm yết.
Biệt hữu u tình ám hận sinh.
Thử thời vô thanh thắng hữu thanh.
Ngân bình sạ phá thuỷ tương binh,
Thiết kị đột xuất đao thương minh.
Khúc cung thu bát đương tâm hoạch,
Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch
Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn
Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch
Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung,
Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung.
Tự ngôn : “ Bản thị kinh thành nữ,
Gia tại Hà Mô lăng hạ trú.
Thập tam học đắc tỳ bà thành,
Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ.
Khúc bãi tằng giao Thiện Tài phục,
Trang thành mỗi bị Thu Nương đố.
Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu,
Nhất khúc hồng tiêu bất tri số.
Điền đầu ngân tì kích tiết toái,
Huyết sắc la quần phiên tửu ố.
Kim niên hoan tiếu phục minh niên,
Thu nguyệt xuân phong đặng nhàn độ.
Đệ tẩu tòng quân, a di tử,
Mộ khứ, triêu lai nhan sắc cố,
Môn tiền lãnh lạc xa mã hy,
Lão đại giá tác thương nhân phụ,
Thương nhân trọng lợi khinh biệt ly,
Tiền nguyệt Phù Lương mãi trà khứ?
Khứ kại giang khẩu thủ không thuyền,
Nhiễu thuyền nguyệt minh, giang thuỷ hàn,
Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự,
Mộng đề trang lệ hồng lan can”.
Ngã văn tì bà dĩ thán tức,
Hựu văn thử ngữ trụng tức tức,
Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân,
Tương phùng hà tất tằng tương thức.
Nã tòng khứ niên từ Đế kinh,
Trích cư ngoạ bệnh Tầm Dương thành.
Tầm Dương địa tịch vô âm nhạc,
Chung tuế bất văn ty trúc thanh.
Trú cận Bồn Giang địa đê thấp,
Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sinh.
Kỳ gian đán mộ văn hà vật,
Đỗ quyên đề huyết viên ai minh.
Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ
Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh.
Khởi vô sơn ca dữ thôn địch,
Âủ á trào triết nan vi thinh.
Kim dạ văn quân tì bà ngữ,
Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh.
Mạc từ cánh toạ đàn nhất khúc,
Vị quân thiên tác tì bà hành”.
Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập,
Khước toạ xúc huyền huyền chuyển cấp.
Thê thê bất tự hướng tiền thanh,
Mãn toạ trùng văn giai yểm khấp.
Toạ trung khấp hạ thuỳ tối đa ?
Giang Châu Tư Mã thanh sam thấp !


Dịch thơ:
Bến Tầm Dương canh khuya đưa khách,
Quạng hơi thu, lau lách đìu hiu.
Người xuống ngựa khách dừng chèo
Chén quỳnh mong cạn, nhớ chiều trúc ti.
Say những luống ngại khi chia rẽ,
Nước mênh mông đượm vẻ gương trong
Đàn ai nghe vẳng bên sông,
Chủ khuây khỏa lại khách dùng dằng xuôi.
Tìm tiếng sẽ hỏi ai đàn tá?
Dừng dây tơ nấn ná làm thinh.
Dời thuyền ghé lại thăm tình,
Chong đèn, thêm rượu, còn dành tiệc vui.
Mời mọc mãi, thấy người bỡ ngỡ,
Tay ôm đàn che nửa mặt hoa.
Vặn đàn mấy tiếng dạo qua,
Dẫu chưa nên khúc, tình đà thỏang hay.
Nghe não nuột mấy dây buồn bực,
Dường than niềm tấm tức bấy lâu;
Mày chau tay gảy khúc sầu,
Dãi bày hết nỗi trước sau muôn vàn.
Ngón buông bắt khoan khoan dìu dặt,
Trước Nghê thường sau thoắt Lục yêu:
Dây to nhường đổ mưa rào,
Nỉ non dây nhỏ khác nào chuyện rịêng.
Tiếng cao thấp lựa chen lần gảy,
Mâm ngọc đâu bỗng nảy hạt châu
Trong hoa oanh ríu rít nhau,
Nước tuôn róc rách, chảy mau xuống ghềnh.
Nước suối lạnh, dây mành ngừng dứt,
Ngừng dứt nên phút bặt tiếng tơ
Ôm sầu, mang hận ngẩn ngơ,
Tiếng tơ lặng ngắt, bây giờ càng hay.
Bình bạc vỡ tuôn đầy dòng nước,
Ngựa sắt giong, xô xát tiếng đao
Cung đàn trọn khúc thanh tao,
Tiếng buông xé lụa, lựa vào bốn dây.
Thuyền mấy lá đông tây lặng ngắt,
Một vầng trăng trong vắt lòng sông;
Ngậm ngùi đàn bát xếp xong,
Áo xiêm khép nép hầu mong giãi lời.
Rằng: “Xưa vốn là người kẻ chợ.
Cồn Hà Mô trú ở lân la;
Học đàn từ thuở mười ba,
Giáo phường đệ nhất chỉ đà chép tên
Gã Thiện Tài sợ phen dừng khúc,
Ả Thu Nương ghen lúc điểm tô,
Ngũ Lăng chàng trẻ ganh đua
Biết bao the thắm chuốc mua tiếng đàn.
Vành lược bạc gẫy tan dịp gõ,
Bức quần hồng hoen ố rượu rơi:
Năm năm lần lữa vui cười
Mải trăng hoa chẳng đoái hoài xuân thu.
Buồn em trảy, lại lo dì thác
Sầu hôm mai đổi khác hình dong;
Cửa ngoài xe ngựa vắng không,
Thân già mới kết duyên cùng khách thương.
Khách trọng lợi khinh đường li cách,
Mải buôn chè sớm tếch nguồn khơi;
Thuyền không, đậu bến mặc ai
Quanh thuyền trăng dãi nước trôi lạnh lùng.
Đêm khuya, sực nhớ vòng tuổi trẻ
Chợt mơ màng dòng lệ đỏ hoen.”
Nghe đàn ta đã chạnh buồn,
Lại rầu nghe nỗi nỉ non mấy lời:
“Cùng một lứa bên trời lận đận,
Gặp gỡ nhau lọ sẵn quen nhau;
Từ xa kinh khuyết bấy lâu,
Tầm Dương đất trích gối sầu hôm mai.
Chốn cùng tịch lấy ai vui thích,
Tai chẳng nghe đàn địch cả năm:
Sông Bồn gần chốn cát lầm,
Lau vàng, trúc võ, âm thầm, quanh hiên.
Tiếng chi đó nghe liền sớm tối:
Cuốc kêu sầu, vượn hót véo von;
Hoa xuân nở nguyệt thu tròn,
Lần lần tay chuốc chén son ngập ngừng:
-Há chẳng có ca rừng, địch nội?
-Giọng líu lo buồn nỗi khó nghe;
Tỳ bà nghe dạo canh khuya,
Dường như tiên nhạc gần kề bên tai.
Hãy ngồi lại gẩy chơi khúc nữa,
Sẽ vì nàng soạn sửa bài ca.”
Đứng lâu dường cảm lời ta
Lại ngồi lựa phím đàn đà kíp dây.
Nghe não nuột khác tay đàn trước,
Khắp tiệc hoa sướt mướt lệ rơi;
Lệ ai chan chứa hơn người ?
Giang Châu Tư Mã đượm mùi áo xanh.
Lời bàn
Tuyệt kĩ thi ca của Bạch Cư Dị .
Thi hào Nguyễn Du đã học ông để tả những cảnh Thuý Kiều chơi đàn trong Truyện Kiều bất hủ của mình.
Nhà thơ Xuân Diệu cũng mượn ý tứ của Bạch Cư Dị để viết nên bài “Lời kĩ nữ ”. Khác là : khách muốn ra đi, kĩ nữ năn nỉ níu chàng ở lại.



ST

[nahoku]

80. Tiên tử tống Lưu Nguyễn xuất động - Tào Đường

Ân cần tương tống xuất Thiên Thai
Tiên cảnh na năng khước tái lai
Vân dịch kí qui tu cưỡng ẩm
Ngọc thư vô sự mạc tần khai
Hoa lưu động khẩu ưng trường tại
Thuỷ đáo nhân gian định bất hồi
Trù trướng khê đầu tòng thử biệt
Bích sơn minh nguyệt chiếu thương đài


Ân cần tiễn nhau ra khỏi núi Thiên Thai
Cõi tiên đâu có thể đến lần nữa được
Rượu Vân dịch người về cố uống đi
Lá Ngọc thư, nếu không cần thì đừng mở
Hoa cửa động đang còn tươi mãi
Nước về trần quyết không trở lại
Ngơ ngẩn đầu suối, li biệt từ đây
Ánh trăng trên núi biếc soi lớp rêu xanh


Các nàng tiên tiễn Lưu Nguyễn ra khỏi động
Ân cần đưa khỏi lối Thiên Thai,
Tiên cảnh khôn mong trở lại rồi.
Chén rượu ngày về nên gượng uống,
Phong thư vô sự chớ thường coi.
Hoa nương cửa động hoa thơm mãi,
Nước xuống khơi trần, nước chảy xuôi.
Theo tiễn bâng khuâng bên suối lạnh,
Rêu ngàn non quạnh bóng trăng soi.
(Ngân Giang dịch)
Chú thích : Vân dịch là thứ rượu quí , ngọc thư là cuốn sách dạy tu luyện của Đạo gia .
Nhà thơ Tản Đà viết bài “Tống biệt” : Lá đào rơi rắc chốn Thiên Thai
tiên cảnh khôn mong trở lại rồi .…


ST

[nahoku]

81. Tiên tử động trung hữu hoài Lưu Nguyễn - Tào Đường

Bất tương thanh sắt lý Nghê thường
Trần mộng na tri hạc mộng trường
Động lí hữu thiên xuân tịch tịch
Nhân gian vô lộ nguyệt mang mang
Ngọc sa dao thảo liên khê bích
Lưu thuỷ đào hoa mãn giản hương
Hiểu lộ phong đăng dị linh lạc
Thử sinh vô xứ vấn Lưu lang


Không đem tiếng đàn sắt nhẹ nhàng lựa khúc Nghê thường nữa
Người trong giấc mộng trần biết đâu giấc mộng hạc (mộng tiên) dài
Trong động riêng một bầu trời, cảnh xuân yên lặng
Cõi người không đường đi tới, bóng nguyệt mơ màng
Cõi tiên trên bãi ngọc, xanh biếc ven khe suối
Hoa đào theo nước trôi, hương thơm đầy suối
Hạt móc sớm mai ngọn đèn trước gió dễ tiêu tan
Kiếp này còn biết tìm hỏi chàng Lưu ở chốn nào ?!


Trong động, tiên tử nhớ hoài Lưu Nguyễn
Ngón đàn biếng lựa khúc Nghê thường,
Ai biết hồn ai những vấn vương.
Trời khoá non tiên xuân quạnh quẽ,
Đường đi cõi tục nguỵêt mơ màng.
Cỏ dao dát ngọc liên khe biếc,
Nước chảy hoa đào ngát suối hương.
Đèn gió sương mai ngao ngán nhẽ,
Kiếp này không chốn hỏi Lưu lang
K.D



ST

[nahoku]

82. Tiễn biệt hiệu thư Thúc Vân trên lầu Tạ Thiếu xứ Tuyên Châu - Lí Bạch

Phiên âm Hán Việt

Tuyên châu Tạ Diểu Lâu tiễn biệt hiệu thư ThúcVân
Khí ngã khứ giả, tạc nhật chi nhật bất khả lưu,
Loạn ngã tâm giả, kim nhât chi nhật đa phiền ưu.
Trường phong vạn lí tống thu nhạn,
Đối thử khả dĩ hàm cao lâu.
Bồng lai văn chương Kiến An cốt,
Trong gian Tiểu Tạ hựu thanh phát.
Câu hoài dật hứng tráng tứ phi,
Dục thương thanh thiên lãm minh nguyệt.
Trừu đao đoạn thuỷ, thuỷ cánh lưu,
Cử bôi tiêu sầu, sầu sầu cánh sầu.
Nhân sinh tại thế bất xứng ý,
Minh triêu tản phát lộng biên châu.
Dịch nghĩa:
Trên lầu Tạ Thiểu ở Tuyên Châu tiễn quan hiệu thư Thúc Vân
Bỏ ta mà đi, ngày hôm qua đã không sao giữ lại được,
Làm rối loạn lòng ta, ngày hôm nay lắm chuyện ưu phiền.
Gío thồi dài muôn dặm, tiễn chim nhạn mùa thu,
Trước cảnh này, có thể chén say trên lầu cao ngất.
Văn chương cung Bồng Lai, phong cách đời Kiến An.
Trong đó Tiểu Tạ lại càng thanh cao rất mực,
Lòng mang theo hứng thơ phóng dật,
tứ thơ hùng mạnh tung bay.
Muôn lên trời xanh nắm vầng trăng sáng,
Rút kiếm chém nước, nước vẫn chảy,
Nghiêng chén tiêu sầu, sầu càng sầu.
Người sống ở đời không được như ý,
Sớm mai xoã tóc thả thuyền nhẹ chơi.
Dịch thơ:
Bỏ ta mà đi là ngày hôm qua cầm được đâu !
Rối lòng ta chừ, ngày hôm nay lắm ưu sầu !
Muôn dặm gió thu đưa cánh nhạn,
Cảnh ấy lầu cao đáng dốc bầu.
Văn thái Bồng Lai chất Kiến An,
ngang hàng Tiểu Tạ thanh tao tuyệt !
Tứ hùng hứng lạ vút bay lên,
Muốn đến trời xanh xem vầng nguyệt.
Cầm kiếm chặt nước, nước cứ trôi,
Cất chén tiêu sầu, sầu không vơi.
Người sinh ở đời chẳng vừa ý,
Mai đây xoã tóc cưỡi thuyền chơi.
(Khương Hữu Dụng dich)




ST

[nahoku]

83. Tĩnh dạ tư - Lí Bạch

Tĩnh dạ tư

Sàng tiền minh nguyệt quang
Nghi thị điạ thượng sương
Cử đầu vọng minh nguyệt
Đê đầu tư cố hương


Cảm nghĩ đêm yên tĩnh

Đầu giường ánh trăng rọi,
Ngỡ mặt đất phủ sương.
Ngẩng đầu nhìn trăng sáng,
Cúi đầu nhớ cố hương.


Lời bàn :
Chú ý cặp đối “ Ngẩng đầu …. cúi đầu ”
Xác định không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật của bài thơ, từ đó có hướng phân tích .
( Đêm đó ở đâu ? cụ thể hay mơ hồ, một lần hay tái diễn ?)




ST

[nahoku]

84. Tống biệt - Vương Duy

Tống biệt

Há mã ẩm quân tửu
Vấn quân hà sở chi ?
Quân ngôn bất đắc ý
Qui ngoạ Nam Sơn thuỳ
Đãn khứ mạc phục vấn
Bạch vân vô tận kỳ


Tiễn biệt

Xuống ngựa mời bác uống ruợu
Hỏi bác đi đâu đấy
Bác rằng chẳng được vừa ý
về nằm ven Nam sơn
Cứ đi, không hỏi nữa
Mây trắng không tận cùng


ST

[nahoku]

85. Tống Nguyên Nhị đi sứ Tây An - Vương Duy

Tiễn Nguyên Nhị sứ Tây An

Vị Thành khiêu vũ ấp khinh trần,
Khách xá thanh thanh liễu sắc tân.
Khuyến quân cánh tận nhất bôi tửu,
Tây xuất Dương quan vô cố nhân.



Dịch nghĩa :

Tiễn bác Hai Nguyên đi sứ Tây An

Đất Vị Thành mưa sớm thấm làng bụi nhẹ,
Nơi quán khách liễu mới đổi màu xanh rờn.
Mời bác hãy uống cạn thêm chén nữa,
Đi về phía tây, ra khỏi Dương quan sẽ không có ai là cố nhân nữa.


Dịch thơ:

Mưa mai thấm bụi Vị Thành;
Liễu bên quán trọ sắc xanh ngời ngời.
Khuyên anh hãy cạn chén mời;
Dương quan ra khỏi ai người cố tri
(Tương Như dịch )



ST

[nahoku]

86. Trúc lý quán - Vương Duy

Trúc lí quán

Độc toạ u hoàng lí
Đàn cầm phục tràng tiêu
Thâm lâm nhân bất tri
Minh nguyệt lai tương chiếu



Quán trong rặng trúc

Một mình ngồi trong rặng trúc rợp bóng
Tiếng đàn cầm rồi tiếng sáo thổi lại
Rừng sâu người chẳng hề biết
Trăng sáng đến bên ta chiếu sáng


Ngồi một mình dưới trúc
Đàn sáo ai chơi hoài
Rừng sâu người chẳng biết
Trăng sáng với ta thôi
(NVPhú dịch)



ST

[nahoku]

87. Tuyệt cú - Đỗ Phủ

Tuyệt cú

Lưỡng cá hoàng li minh thuý liễu
Nhất hàng bạch lộ thướng thanh thiên
Song hàm Tây Lĩnh thiên thu tuyết
Môn bạc Đông Ngô vạn lí thuyền



Câu thơ trác tuyệt

Hai con chim oanh kêu trong đám liễu biếc
Một hàng có trắng hướng lên trời xanh
Song cửa chứa núi Tây Lĩnh tuyết đọng ngàn năm
Ngoài cửa, đậu những thuyền xứ Đông Ngô xa vạn dặm



Hai cái oanh vàng kêu liễu biếc,
Một đàn có trắng vút trời xanh.
Ngàn năm tuyết núi song in sắc
Muôn dặm thuyền Ngô cửa dập dềnh.
(KD)
Lời bàn :
Lúc này nhà thơ đang ở nơi xa, trong một căn lều cỏ . Đường về quê phải qua xứ Đông Ngô . Tiếp tục ra đi hay trở lại quê nhà ? Đọc kĩ bài thơ sẽ biết .
Bộ tranh tứ bình ( kết cấu liên hoàn) diễn tả một tâm trạng thầm kín, băn khơan lựa chọn của nhà thơ .



ST

[nahoku]

88. Tử vi hoa - Bạch Cư Dị

Mịch Luân các hạ văn chương tĩnh
Chung cổ lâu trung khắc lậu trường
Độc toạ hoàng hôn thuỳ thị bạn
Tử vi hoa đối tử vi lang


Dưới gác Mịch Luân đã yên lặng chuyện văn chương
Chuông trống lầu canh báo đêm đã vang xa
Một mình ngồi từ sáng đến chiều, ai là bạn ?
Hoa tử vi đối mặt với người yêu hoa tử vi


Hoa tường vi
Gác Mịch Luân bặt văn từ
Lầu chuông lầu trống báo giờ dồn vang
Thâu ngày vắng bạn lứa trang
Hoa tường vi lại ngắm chàng tường vi
( Ngô Văn Phú dịch)



ST

[nahoku]

89. Tương giang - (Ý Nương giai thoại)

Quân tại Tương giang đầu
Thiếp tại Tương giang vĩ
Tương tư bất tương kiến
Đồng ẩm Tương giang thuỷ


Chàng ở đầu sông Tương,
Thiếp ớ cuối sông Tương.
Nhớ nhau chẳng thấy mặt
Cùng uống nước sông Tương



Chú thích : sông Tiêu Tương : sông Tương phát nguyên từ Hải Dương sơn gần thành Quế Lâm, Quảng Tây, chảy ngang Hồ Nam rồi đổ vào hồ Động Đình. Ngọn sông Tiêu là một nhánh đổ vào sông Tương tại thị trấn Linh Lăng tỉnh Hồ Nam. Gọi là sông Tương hoặc sông Tiêu Tương.
Thời cuối nhà Đường, nhà Hậu Chu (907-955) ở tỉnh Hồ Nam có nàng Ý Nương con gái của Lương Công nhà phú hộ . Ý Nương xinh đẹp lại hay chữ . Một khách trọ ở nhà nàng là Lý Sinh để ý nàng . Hai người yêu nhau . Lương Công biết chuyện, giận dữ đuổi chàng Lý đi . Ý Nương đau buồn sinh bệnh tương tư. Nàng làm bài khúc “ Trường tương tư “ để gửi cho tình lang . Bài khúc có 12 câu trong đó 4 câu có hình thức như bài tứ tuyệt nên được người đời về sau tách ra thành bài thơ riêng ( tôi xin tạm đặt tên là Tương giang). Lý Sinh nhận được bài khúc thì cảm thương vô cùng, bèn chạy nhờ mai mối đến năn nỉ Lương ông . Khi đọc bài khúc của con gái, ông xúc động mà bằng lòng cho hai người kết mối lương duyên .
Lời bàn:
Bài thơ này rất quen thuộc với người Việt Nam .
Thi hào Nguyễn Du trong Truyện Kiều viết :
Sông Tương một giải nông sờ
Bên trông đầu nọ bên chờ cuối kia
Nhà thơ Phạm Tiến Duật viết bài thơ Trường sơn đông Trường sơn tây thời chống Mỹ:
Cùng mắc võng trên rừng Trường Sơn
Hai đứa ở hai đầu xa thẳm
Ở chiến trường miền Nam, nhà thơ Hoài Vũ viết bài Vàm cỏ đông
Ở tận sông Hồng em có biết
Quê hương anh cũng có dòng sông
Anh mãi gọi với lòng tha thiết
Vàm Cỏ đông ơi Vàm Cỏ đông
Nhạc sĩ Thuận Yến viết:bài ca Gởi em ở cuối sông Hồng cũng mượn ý “đầu sông cuối sông”.


ST