Đường Thi.

[nahoku]

60. Song yến ly - Lí Bạch

Song yến phục song yến
song phi linh nhân tiễn
Ngọc lâu, châu các, bất độc thê
Kim song, tú hộ, trường tương kiến
Bách Lương thất hoả khứ
Nhân nhập Ngô vương cung
Ngô cung hựu phần đãng
Sồ tận, sào diệc không
Tiều tuỵ nhất thân tại
Sương thư ức cố hùng
Song phi nan phục đắc
Thương ngã thốn tâm trung


Đôi én bay đi, bay lại
Bay đôi khiến người ta trầm trồ
Lầu ngọc gác son không chịu đậu một mình
Cửa sổ dát vàng, khung cửa màn thêu, ở cùng nhau lâu dài .
Lâu đài Bách Lương bị lửa đốt cháy
bèn bay vào cung vua Ngô
Cung vua Ngô lại bị thiêu huỷ
Chim non chết hết, tổ cũng tan !
Còn lại chiếc thân tiều tuỵ
Chim mái goá bụa nhớ chim trống xưa
Muốn cùng bay đôi không được nữa
Đau thương thay tấc lòng ta


dịch thơ (Trúc Khê )
Nhở nhơ cặp én bay đôi,
Bay đôi quấn quýt cho người mến yêu.
Lầu vàng gác ngọc song thêu,
Khi mai chắp cánh, khi chiều sóng vai.
Lửa đâu cháy Bách Lương đài,
Cung Ngô tưởng được là nơi ở bền.
Lửa Ngô phút lại bùng lên,
Con tan tổ vỡ biến thiên chẳng ngờ.
Chiếc thân én goá bơ vơ,
Nhớ chồng biết đến bao giờ cho khuây.
Mong chi chắp cánh cùng bay,
Lòng ta ảo não thương mày én ơi.


Ghi chú : “Song yến ly” là một khúc nhạc cổ . “Bách Lương đài” : cung vua Hán Vũ đế . “Cô Tô đài” là cung vua Ngô. . Cặp chim én là hình tượng đôi vợ chồng thảo dân, loạn nơi này thì chạy đi nơi khác trú thân. Họ sống nhờ trong những mái, góc lâu đài. Chiến tranh triền miên . Người ta xót thương cho Tây Thi và những cô gái Việt, tiếc cho Ngô Vương , duy chỉ có Lí Bạch nghĩ thương cho ngưòi dân đen khốn khổ, tan nhà nát cửa bởi chiến tranh của bọn lãnh chúa tham tàn . . .


ST

[nahoku]

61. Sơ xuân tiểu vũ - Hàn Dũ

Thiên nhai tiểu vũ nhuận như hồ
Thảo sắc dao khan cận nhược vô
Tối thị nhất niên xuân hảo xứ
Tuyệt thăng yên liễu mãn hoàng đô


Góc trời mưa nhỏ như sợi sữa rớt bay
Sắc cỏ nhìn xa dường như không có
Đây là nơi xuân đẹp nhất trong năm
Rờn rờn khói liễu khắp cả hoàng thành


Mưa nhỏ đầu xuân
Mưa nhỏ góc trời tơ sữa bay
Xa gần sắc cỏ gợn hây hây
Buổi nay xuân đẹp không đâu sánh
Khói liễu hoàng thành đủ ngất ngây
(NVP)

[nahoku]

62. Sương nguyệt - Lí Thương Ẩn

Sơ văn chinh nhạn dĩ vô thiền
Bách xích lâu đài thuỷ tiếp thiên
Thanh nữ, Tố Nga câu nại lãnh
Nguyệt trung sương lý đấu thuyền quyên


Trăng sương
Vừa nghe nhạn từ xa rong ruổi về tiếng ve đã im bặt
Lâu đài trăm thước, nước liền trời
Thần tuyết sương và Tố Nga chẳng nề hà lạnh lẽo
Trong sương, dưới ánh trăng ( hai cô) đua đẹp cùng nhau


ST

[nahoku]

63. Tam niên biệt - Bạch Cư Dị

Tam niên biệt
Du du nhất biệt dĩ tam niên,
Tương vọng tương tư, minh nguyệt thiên.
Trường đoạn thanh thiên vọng minh nguyệt
Biệt lai tam thập lục hồi viên.


Ba năm xa cách
Mỗi lần từ biệt ba năm đằng đẵng,
Mong nhớ nhau những đêm sáng trăng
Đau lòng trời xanh ngóng ánh trăng
Xa nhau đã ba mươi sáu lần tròn


Dịch thơ:
Xa nhau một chuyến ba năm,
Ngóng nhau chung bóng trăng rằm nhớ nhau.
Trời xanh, trăng sáng, lòng đau,
Ba mươi sáu độ trước sau trăng tròn.
( Tản Đà dich)


ST

[nahoku]

64. Tảo khởi - Lí Thương Ẩn

Phong lộ đạm thanh thần
Liêm khai độc khởi nhân
Oanh hoa đề hựu tiếu
tất cánh thị thuỳ xuân


Gió sương nhẹ buổi sớm
Vén màn một người dậy
Chim oanh hót lại cười
Phải đâu xuân của ai ?


Lời bàn :
Chỉ có người thức dậy sớm mới được thưởng thức oanh hót hoa cười .
Tai nhớ đến bài thơ Tảo giải của nhà thơ Hồ Chí Minh (Ngục trung nhật ký) . Càng thêm thán phục tứ thơ của Người thơ Việt Nam



ST

[nahoku]

65. Tảo phát Bạch đế thành - Lí Bạch

Triêu từ Bạch đế thái vân gian
Thiên lí Giang Lăng nhất nhật hoàn
Lưỡng ngạn viên thanh đề bất trụ
Khinh chu dĩ quá vạn trùng sơn


Sớm ra đi từ thành Bạch đế
Sáng sớm từ biệt thành Bạch đế (dưới) làn mây rực rỡ
Giang Lăng nghìn dặm, một ngày đến nơi
Đôi bờ tiếng vượn kêu không ngừng
Thuyền nhẹ đã vượt qua vạn dặm núi


dịch thơ :
Rời thành Bạch Đế sáng nay,
Giang Lăng ngàn dặm một ngày đến nơi.
Bờ sông vượn hót không thôi
Núi non muôn đợt nhẹ trôi con thuyền



Tâm trạng tươi vui phấn khởi ít khi trong thơ Lí Bạch. Chú ý câu 3 đặc tả tốc độc thuyền chạy nhanh , đồng thời cũng là tâm trạng nhà thơ nhẹ nhàng phơi phới bay. Nhà thơ và con thuyền hoà hợp làm một .


ST

[nahoku]

66. Tân giá nương - Vương Kiến

Tân giá nương

Tam nhật nhập trù hạ
Tẩy thủ tác canh thang
Vị am cô thực tính
Tiên khiển tiểu cô nương


Cô dâu mới

Ba ngày xuống bếp làm cơm
Rửa tay, nấu bát canh
Chưa rõ khẩu vị mẹ
cô dâu trẻ thường nếm trước


ST

[nahoku]

67. Tặc bình hậu tống nhân Bắc qui - Tư Không Thự

Thế loạn đồng nam khứ
thời thanh độc bắc hoán
Tha hương sinh bạch phát
cựu quốc kiến thanh san
Hiểu nguyệt quá tàn luỹ
Phồn tinh túc cố quan
Hàn cầm dữ suy thảo
Xứ xứ bạn sầu nhan


Đánh giặc xong tiễn người về Bắc

Đời loạn cùng đi về phía Nam
Lúc thanh bình một mình đi về đất Bắc
Xa quê tóc bạc mọc dầy
Đất nước cũ nhìn thấy núi xanh
Ánh trăng sớm soi trên luỹ cũ nát
Sao dày đặc ngủ lại trên quan ải xưa
Chim xứ lạnh với đám cỏ rụi
Nơi nơi cùng lứa bạn mặt buồn


ST

[nahoku]

68. Tặng Lí Bạch - Đỗ Phủ

Thu lai tương cố thượng phiêu bồng
Vị tựu đan sa, quí Cát Hồng
Thống ẩm cuồng ca không độ nhật
Phi dương bạt hộ vị thuỳ hùng ?


Thu về cùng ngắm lại đám cỏ bồng phơ phất
Chưa xong thuốc đan sa, thẹn (với) Cát Ông
Uống mạnh hát ngông không vượt qua ngày
Ngông nghênh càn dỡ vì ai (mà tranh) hùng ?


Thu về ngắm đám cỏ bông,
Đan sa chưa luyện thẹn cùng Cát ông.
Qua ngày uống rượu hát ngông,
Nghênh ngang dữ tợn, tranh hùng với ai.
(Trần Trọng Kim dịch)

Chú thích:
Cát Hồng: cũng gọi là Cát ông , một đạo sĩ luyện đan thời nhà Hán. Luyện đan là nấu thuốc trường sinh bất lão, trường sinh bất tử. Chưa có đạo sĩ nào thành công .


ST

[nahoku]

69. Tặng Uông Luân - Lý Bạch

Lí Bạch thừa chu tương dục hành,
Hốt văn ngạn thượng đạp ca thanh.
Đào Hoa Đàm thuỷ thâm thiên xích,
Bất cập Uông Luân tống ngã tình.


Lí Bạch cưỡi thuyền sắp sửa đi,
bỗng nghe trên bờ tiếng giậm chân và hát.
Nước đầm Đào Hoa sâu hàng ngàn thước,\
chẳng bằng tình Uông Luân tiễn biệt ta.



Dịch thơ :
Sắp đi, Lí Bạch rời thuyền,
Trên bờ chân giậm, nghe liền tiếng ca.
Nước đầm nghìn thước Đào Hoa,
Uông Luân tình bác tiễn ta sâu nhiều.
(Tản Đà dich)



ST

[nahoku]

70. Tầm ẩn giả bất ngộ - Giả Đảo

Tùng hạ vấn đồng tử
Ngôn : sư thái dược khứ
Chỉ tại thử sơn trung
Vân thâm bất tri xứ


Dưới gốc tùng hỏi em bé
Nói : sư cả đi hái thuốc
Chỉ ở trong núi này
Mây dày đặc chẳng biết chỗ nào


ST

[nahoku]

71. Tần Hoài dạ bạc - Đỗ Mục

Yên lung hàn thuỷ nguyệt lung sa
Dạ bạc Tần Hoài cận tửu gia
Thương nữ bất tri vong quốc hận
Cách giang do xướng Hậu Đình Hoa


Đỗ thuyền sông Tần Hoài

Khói lồng nước lạnh, trăng lồng cát
Đêm đỗ thuyền ở bến Tần Hoài gần quán rượu
Con hát chẳng biết mối hận mất nước
Cách sông còn hát khúc Hậu Đình hoa


Chú thích :
* Dòng sông Hoài chảy qua đất Kim Lăng . Tần Thuỷ hoàng đi tuần thú, thấy mây núi bốc lên , đoán rằng năm trăm năm sau có khí vượng thiên tử, ông ta cho đẽo núi Chung Sơn ngăn bờ sông Hoài ( ngụ ý triệt mầm mống bá vương ở xứ này ) nên đoạn này gọi là sông Tần Hoài .
* Hậu Đình hoa: khúc hát của Trần Hậu chủ, ca ngợi cảnh đẹp, người đẹp và thi nhân trong cảnh sống thanh bình . Trần hậu chủ (583-587) triều Hậu Trần thời Nam Bắc triều (420-587) là ông vua nổi tiếng phong lưu, hậu cung có hàng ngàn mỹ nhân, nhiều lầu gác cung điện hồ nước, vườn hoa nơi thường xuyên yến tiệc và ca múa ngâm thơ xướng hoạ. Những bài thơ khúc hát được in thành ba tập, trong đó một tập mang tựa đề “ Hậu đình hoa” ( Hoa ở phía sau cung) . Mải mê ăn chơi,vua Trần chẳng lo việc nước . Quân khởi nghĩa của Dương Kiên (Tuỳ văn đế) chiếm kinh đô, vua Trần và hai nàng mỹ nhân sủng ái nhất nhảy xuống giếng sâu ẩn trốn nhưng hai nàng bị moi lên, bị giết chết. Vua Trần hậu chủ thương tiếc buồn rầu mà chết.
Nhà thơ Nguyễn Gia Thiều trong Cung oán ngâm khúc cũng nhắc đến tập Hậu đình hoa:
Vườn Tây uyển khúc trùng thanh dạ
Gác Lâm Xuân điệu ngã Đình Hoa
Thừa ân một giấc canh tà
Tờ mờ nét ngọc, lập loè vẻ son
* Con hát = thương nữ : tiếng này nói về “gái mua vui” ( không phải nữ thương nhân )
Trong bản Đường thi tam bách thủ (Ngô Văn Phú), bài thơ mang tên là “ Bạc Tần Hoài ” ( Đỗ bến Tần Hoài) .


ST

[nahoku]

72. Thạch Hào lại - Đỗ Phủ

Thạch Hào lại

Mộ đầu Thạch Hào thôn
Hữu lại dạ tróc nhân
Lão ông du tường tẩu
Lão phụ xuất môn khan
Lại hô nhất hà nộ
Phụ đề nhất hà khổ !
Thính phụ tiền trí từ :
“ Tam nam Nghiệp thành thú
Nhất nam phụ thư chí
Nhị nam tân chiến tử
Tồn giả thả thâu sinh
Tử giả trường dĩ hĩ !
Thất trung cánh vô nhân
Duy hữu nhũ hạ tôn.
hữu tôn mẫu vị khứ,
xuất nhập vô hoàn quần.
Lão ẩu lực đã suy,
thỉnh tòng lại dạ quy,
Cấp ứng Hà Dương dịch,
Do đắc bị thần xuy “.
Dạ cửu ngữ thanh tuyệt,
Như văn khấp u yết.
Thiên minh đăng tiền đồ,
độc dữ lão ông biệt.



Viên lại ở Thạch Hào

Chiều tối chạy vào thôn Thạch Hào
Có viên lại bắt người ban đêm
Ông lão vọt tường tẩu thoát
Bà già ra cửa nhìn
Viên lại hò hét sao dữ dằn thế !
Bà lão kêu van nghe sao khổ nào thế !
Lắng nghe bà lão tiến lên thưa :
“ Ba con trai đi lính thú ở Nghiệp Thành
Một con trai vừa gửi thư cho biết
Hai con trai vừa chết trận
đứa còn sống qua ngày .
Đứa chết thế là hết !
Trong nhà quả không còn người,
chỉ còn đứa cháu đang bú mẹ
vì có cháu nên mẹ cháu chưa đi,
ra vào không có manh quần lành
Bà lão này tuy sức đã yếu
Cũng xin theo ông về ngay đêm nay
ứng phó gấp việc phục dịch ở Hà Dương
cũng còn nấu được bữa cơm sáng tối “.
Đêm khuya tiếng nói im bặt
vẫn còn như nghe thấy tiếng khóc nghẹn ngào
Sáng mai (khách) lên đường
chỉ từ biệt có một mình ông lão !


Chú thích :
Đầu : chạy hoảng loạn tìm chỗ trú thân . Nhà thơ chạy trốn bắt lính, bắt phu
Thú : lính thú
Bắt người : bắt dân đi dân công, phục vụ chiến tranh .
Bị thần xuy : chuẩn bị việc sớm tối, nghĩa là chuẩn bị 2 bữa ăn cho lính, dân công
Khách : nhà thơ, ẩn nấp ở nhà ông bà lão .
Câu cuối : “chỉ có ông lão” tức là không kể nàng dâu ẵm con nấp ở trong buồng .
Lưu ý phân tích :
Nghệ thuật trần thuật và miêu tả đặc sắc của nhà thơ .
- trần thuật cô đúc tối đa
- dựng cảnh tương phản
Nhà tỏ thái độ phản kháng cay đắng dưới vẻ khách quan lạnh lùng .


ST

[nahoku]

73. Thanh minh - Đỗ Mục

Thanh minh

Thanh minh thời tiết vũ phân phân
Lộ thượng hành nhân dục đoạn hồn
Tá vấn tửu gia hà xứ hữu
Mục đồng dao chỉ Hạnh Hoa thôn



Tiết thanh minh

Tiết thanh minh trời mưa lất phất
Khách đi trên đường tưởng như đứt ruột
Hỏi thăm quán rượu ỏ nơi nào
Trẻ chăn trâu trỏ thôn Hạnh hoa phía xa xa


ST

[nahoku]

74. Thái liên khúc - Lí Bạch

Thái liên khúc

Nhược Gia khê bạng thái liên nữ
Tiếu cách hà hoa cộng nhân ngữ
Nhất chiếu tân trang thuỷ để minh
Phong phiêu hương duệ không trung cử
Ngạn thượng thuỳ gia du dã lang
Tam tam ngũ ngũ ánh thuỳ dương
Tử lưu tê (tư)nhập lạc hoa khứ
Kiến thử trì trù không đoạn trường


Khúc hát hái sen

Bên suối Nhược Gia có cô gái hái sen
Tiếng cười khuất sau hoa sen hoà tiếng người nói
Nắng chiếu quần áo mới in bóng xuống nước sáng lên
Hương theo gió bay lên trong không gian
Trên bờ những chàng trai nhà nào đi chơi
Năm ba chàng dưới ánh nắng cây dương
Ngựa tía hí, bước vào hoa rụng
Nhìn đó mà chần chừ, trống trải, buồn tiếc


Có cô con gái nhà ai
Hái sen chơi ở bên ngòi Nhược Gia.
Mặt hoa cưòi cách đoá hoa
Cùng ai nói nói mặn mà thêm xinh.
Áo quần mặc mới trắng tinh
Nắng soi đáy nước rung rinh bóng lồng.
Thơm tho vạt áo gió tung
Bay lên phấp phới trong không ngọt ngào.
Năm ba chàng trẻ nhà nào
Ngựa hồng rặng liễu bờ cao bóng người.
Ngựa kêu lần bước hoa rơi
Đoái trông ai đó ngậm ngùi tiếc thương
( Tản Đà dịch)
Ghi chú : Trong Thơ Đường Tản Đà dịch ( NXB Văn học in năm 2003 trang 60.)
do ông Nguyễn Quảng Tuân biên soạn đã chép sai câu 3, chữ “trang” (装) nghĩa là “quần áo” thành “ chang ” (伥) nghĩa là “ hồn ma”.
Lời bàn :
Hiếm có nhà thơ đời Đường lưu ý đến những vẻ đẹp thôn dã, tươi tắn , giản dị như Lí Bạch . Có thể nói Lí Bạch là nhà thơ của mọi người, cho mọi người, từ anh hùng , thi nhân đến thảo dân, thuyền thợ .


ST