Phần 1 : PHẦN CA DAO .

[470525]

Ii. Lịch sử và đất nước.

1138 Nhớ xưa đương thủa triều Hùng
Vũ Ninh nổi đám bụi hồng nẻo xa.
Trời thương Bách Việt sơn hà
Trong nơi thảo mãng nảy ra kỳ tài.
Lên ba đáng tuổi anh tài
Roi ngà, ngựa sắt ra oai trận tiền.
Một phen khói lửa dẹp yên,
Sóc Sơn nhẹ gót thần tiên lên trời. (2)
-------------------------------------------------------------
(2). Bài này nói về Thánh Gióng.

1139 Ru con con ngủ ngon lành
Để mẹ gánh nước rửa bành ông voi
2. Muốn coi lên núi mà coi
Coi bà quản tượng cưỡi voi bành vàng (1)
------------------------------------------------------------------------
(1). Tương truyền câu này ca ngợi Bà Triệu, lãnh tụ nghĩa quân chống nhà Ngô xâm lược vào năm 248.
Có nơi còn chép:
Coi Bà Triệu tướng cưỡi voi, đánh cồng
Túi gấm cho lẫn túi hồng
Têm trầu cánh kiến cho chồng trẩy quân.
(Trấu têm cánh kiến giống như trồng têm cánh phượng).

1140 Đồng Đăng có phố Kỳ Lừa
Có nàng Tô Thị, có chùa Tam Thanh
Ai lên xứ Lạng cùng anh
Tiếc công bác mẹ sinh thành ra em
Tay cầm bầu rượu, nắm nem
Mải vui quên hết lời em dặn dò.

[470525]

1141 Nhất cao là núi Tản Viên
Nhất sâu là vũng Thủy Tiên của Vừng. (1)
----------------------------------------------------------------
(1). Vũng Thủy Tiên, cửa Vừng: ngã ba sông, nơi sông Luộc và sông Hồng
gặp nhau. Ngã ba này là nơi giáp giới giữa ba tỉnh: Hà Nam, Hưng Yên, Thái Bình.

1142 Sông Thao nước đục người đen
Ai lên phố Ẻn cũng quên đường về (2)
--------------------------------------------------------------
(2). Phố Ẻn: tức Vũ Ẻn thuộc huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ.

1143 Xứ nam nhất chợ Bằng Vồi
Xứ Bắc: Văn Khám, xứ Đoài: Hương Canh. (2)
---------------------------------------------------------------
2. Chợ Bằng Vồi: Bằng và Vồi là tên hai làng cạnh nhau thuộc huyện Thường Tín, Hà Tây. Ngày xưa vùng này thuộc trấn Sơn Nam Thượng, tục gọi là xứ Nam.
- Văn Khám: tên một làng thuộc huyện Tiên Sơn, Bắc Ninh. Ngày xưa Bắc Ninh thuộc trấn Kinh Bắc, tục gọi là xứ Bắc.
- Hương Canh: tên một làng thuộc huyện Bình Xuyên, Vĩnh Phú. Ngày xưa vùng này thuộc trấn Sơn Tây, tục gọi là xứ Đoài.

1144 Muốn ăn cơm tám canh cần
Thì về Trinh Tiết chăn tằm với anh. (1)
Hỡi cô thắt lưng bao xanh
Có về Vạn Phúc với anh thì về (2)
Vạn Phúc có cội cây đề
Có sông uốn khúc, có nghề quay tơ
----------------------------------------------------------------
(1). Trinh Tiết: thường gọi là làng Sêu, thuộc xã Đại Hưng, huyện Mỹ Đức, Hà Tây.
(2). Vạn Phúc: nay thuộc thị xã Hà Đông. Xưa kia có nghề dệt lụa, dệt gấm vóc nổi tiếng.

[470525]

Rủ nhau xem cảnh Kiếm Hồ
Xem cầu Thê Húc, xem chùa Ngọc Sơn (1)
Đài Nghiên, tháp bút chưa mòn
Hỏi ai xây dựng nên non nước này. (2)
--------------------------------------------------------------------
(1). Thê Húc: có nghĩa là ánh mặt trời ban mai đậu lại.
(2). Đài Nghiên, tháp Bút: do danh sĩ Nguyễn Văn Siêu xây dựng vào giữa thế kỷ 19.

1146 Ớt cay là ớt Định Công
Nhãn ngon là loại nhãn lồng làng Quang. (1)
---------------------------------------------------------------------
(1). Làng Quang: tức làng Thanh Liệt, Hà Nội.

1147 Vải Quang, húng Láng, ngổ Đầm
Cá rô Đầm Sét, sâm cầm Hồ Tây. (2)
-----------------------------------------------------------------------
(2). Đầm Sét: là một đoạn của sông Kim Ngưu cũ, trước kia nối liền với Hồ Tây.

1148 Kìa một đàn chim
Ở đâu bay đến?
Ở đâu bay lại?
Con đang cắn trái,
Con đang tha mồi.
Qua lối nọ nó ăn...
Cái con hươu kia
Mày đang ăn lộc,
Lộc vả, lộc sung
Mày thấy không tớ?
Tớ không đuổi mày
Mày qua lối nọ làm chi?

[470525]

1149 Thanh trì buôn bán mọi nơi
Đồng Nhân, Thúy Ái là nơi chăn tằm.
Làng Mơ thì bán rượu tăm
Sở lờ cua ốc, quanh năm đủ đời (3)
-------------------------------------------------------------------
(3). Thanh Trì: làng ở ven sông Hồng, nhân dân thường làm nghề buôn bán. Làng này còn nổi tiếng về làm bánh cuốn.
- Đồng Nhân, Thúy Ái: hai làng này cũng ở ven sông Hồng.
- Làng Mơ: tức là làng Hoàng Mai, Bạch Mai, Hà Nội.
- Sở lờ: tức làng Sở Thượng. Thời xưa đa số nhân dân đi mò cua, bắt ốc và làm nghề đan lờ.

1150 Lênh đênh qua cửa Thần Phù (3)
Khéo tu thì nổi, vụng tu thì chìm.
-----------------------------------------------------------------------------------
(3). Thần Phù: thuộc huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình. Xưa kia Thần Phù là một cửa bể hay có sóng dữ.

1151 Mình về đường ấy thì xa
Để anh bắc cầu sông cái về qua Ninh Bình
Đất Ninh Bình có chùa Non Nước
Núi Phi Diên, Hồi Hạc xung quanh.
Em về em nhớ quê anh. (1)
--------------------------------------------------------------------------------
(1). Núi Non Nước (núi Dục Thúy): trên đó có chùa Non Nước.
- Núi Phi Diên (núi Cánh Diều), núi Hồi Hạc (núi Gối Hạc): là những thắng cảnh của Ninh Bình

1152 Muốn ăn cá bống kho gừng
Thì về Kẻ Mỹ đánh thừng với anh (2)
---------------------------------------------------------------------------------
(2). Kẻ Mỹ: Làng Mỹ Đà, xã Hoằng Anh, huyện Hoằng Hóa, Thanh Hóa.

[470525]

1153 Phủ Quỳ đi có về không
Mồ xanh vợ để tang chồng là đây. (3)
---------------------------------------------------------------------
(3). Phủ Quỳ: tức huyện Quỳ Châu, Nghệ An, trước kia là nơi nước độc.

1154 Khôn ngoan qua cửa sông La
Dễ ai có cánh bay qua Lũy Thầy. (2)
------------------------------------------------------------------
(2). Sông La: ở Hà Tĩnh, Lũy Thầy ở Quảng Bình và là một hệ thống đồn lũy kiên cố gồm có: lũy Sa Phu, lũy Trần Ninh, lũy Đồng Hới, lũy Dâu Mậu và quá về phía nam có lũy Trương Du.

1155 Núi Truồi ai đắp mà cao
Sông Gianh ai bới ai đào mà sâu. (3)
Nong tằm, ao cá, nương dâu
Đò xưa, bến cũ nhớ câu hẹn hò.
------------------------------------------------------------------
(3.)Núi Truồi: một hòn núi cao ở Thừa Thiên.
- Sông Gianh: con sông lớn nhất của tỉnh Quảng Bình.

1156 Thuốc An Lương hương thơm, khói nhẹ
Chè Hòa Hội nước đậm mùi thơm
Em về mua vải chợ Gồm,
Gò Găng mua nón, phiên Chàm anh vô. (2)
----------------------------------------------------------------
(2). An Lương, Hòa Hội, chợ Gồm: đều thuộc huyện Phú Cát, Bình Định. Thị trấn gò Găng cách thành Bình Định 6 km về phía bắc. Nón Gò Găng đẹp có tiếng trong cả nước.
- Chợ Chàm: tức chợ Gò Chàm (trước kia cách thành Bình Định 2km về phía bắc) nay ở thành Bình Định.

[470525]

1157 Muốn ăn bánh ít lá gai
Lấy chồng Bình Định sợ dài đường đi. (1)
---------------------------------------------------------------------------
(1). Bánh ít lá gai: thứ bánh ngọt làm bằng bột nếp và lá cây gai, có nhân gói bằng lá chuối như hình củ ấu.

1158 Muốn về Hòa Đại, Hiệp Luông
Sợ khe nước nóng, sợ chuông Ba Gò. (2)
-----------------------------------------------------------------------
(2). Hòa Đại, Hiệp Luông: thuộc huyện Phù Cát, Bình Định có khe nước nóng tự nhiên, có truông Ba Gò rộng khoảng 500 mẫu trung bộ, hoang vu, rậm rạp.

1159 Nhà Bè nước chảy chia hai
Ai về Gia Định, Đồng Nai thì về. (1)
-----------------------------------------------------------------------
(1). Nhà Bè: sông Nhà Bè thuộc Gia Định nay thuộc thành phố Hồ Chí Minh.

1160 Làm trai cho đáng nên trai
Phú Xuân cũng trải, Đồng Nai cũng từng. (3)
----------------------------------------------------------------------
(3). Phú Xuân: tức Huế.

1161 Nồi đồng lại úp vung đồng
Con gái xứ bắc lấy chồng Đồng Nai.

1162 Muốn ăn bông súng mắm kho
Thì vô Đồng Tháp ăn no đã thèm.

[470525]

1163 Đồng Tháp Mười cò bay thẳng cánh
Nước Tháp Mười lấp lánh cá tôm.

1164 Ngó qua bên cảnh Tô Châu (2)
Thấy em gánh nước trên đầu giắt trâm.
----------------------------------------------------------------------
(2). Tô Châu: thuộc Hà Tiên, Kiên Giang.

[470525]

Iii. Tình yêu nam nữ

1165 Tình anh như nước dâng cao
Tình em như dải lụa đào tẩm hương.
Thương em vô giá quá chừng,
Trèo non quên mệt, ngậm gừng quên cay.

1166 Lênh đênh một chiếc thuyền tình
Mười hai bến nước biết gửi mình vào đâu.

1167 Muốn sang nhưng ngại vắng thuyền
Muốn về bên nớ nhưng duyên lỡ rồi!

1168 Ước gì sông rộng một gang
Bắc cầu dải yếm để chàng sang chơi.

1169 Ước ao ăn ở một nhà
Ra vào đụng chạm kẻo mà nhớ thương.

1170 Vì tình anh phải đi đêm
Ngã năm, bảy cái, đất êm hơn giường.

1171 Trăm năm ghi tạc chữ "đồng"
Dù ai thêu phượng, vẽ rồng mặc ai.

[470525]

1172 Lòng em đã quyết thi hành
Đã cấy thì gặt với anh một mùa.

1173 Xa xôi dịch lại cho gần
Làm thân con nhện mấy lần vương tơ.

1174 Chuồn chuồn mắc phải tơ vương
Nào ai quấn quýt thì thương nhau cùng.

1175 Thân em như tấm lụa đào
Còn nguyên hay đã xé vuông nào cho ai?

1176 Thân em như tấm lụa đào,
Dám đâu xé lẻ vuông nào cho ai
Em vin cành trúc, em tựa cành mai
Đông đào tây liễu, biết ai bạn cùng!

1177 Thân em như ớt chín cây,
Càng tươi ngoài vỏ, càng cay trong lòng.

1178 Thân em như hạt mưa rào
Hạt rơi xuống giếng, hạt vào vườn hoa.
Thân em như hạt mưa sa
Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày.

[470525]

1179 Xa xôi chi nữa mà lầm,
Phải hương hương bén, phải trầm trầm thơm.

1180 Thấy em anh cũng muốn chào,
Sợ lòng bác mẹ cây cao lá dài.

1181 Thầy em anh cũng muốn thương
Sợ lòng bác mẹ soi gương chẳng tường.

1182 Mưa từ trong núi mưa ra,
Mưa khắp thiên hạ mưa ra chùa Thầy
Đôi ta bắt gặp nhau đây
Như con bò gầy gặp bãi cỏ non.

1183 Thương em anh cũng muốn thương
Nước thì muốn chảy nhưng mương chẳng đào
Em về lo liệu thế nào,
Để cho nước chảy lọt vào trong mương.

1184 Răng đen nhưng nhức hạt dưa
Miệng cười tủm tỉm như chưa có chồng
Chưa chồng anh kiếm cho chồng,
Chưa con anh kiếm con bồng con mang.

1185 Mặt trời đã xế về tây
Hỡi cô cắt cỏ bên đầy bên vơi
Cô còn cắt nữa hay thôi?,
Cho anh cắt với làm đôi vợ chồng.