Thông Báo

**Poupi** · 11-01-2016, 07:01 AM

Họa sĩ Đinh Cường.

Đinh Cường, màu xanh miên viễn

ĐẶNG PHÚ PHONG

LỜI TÁC GIẢ: Họa sĩ Đinh Cường vừa mới đi vào cõi miên viễn. Một điều đau buồn cho giới văn nghệ sĩ. Người viết bài này cũng có cơ duyên quen biết với ông, định viết ông khá lâu nhưng cứ lần lựa…cho đến khi quyết định xuất bản cuốn Bên kia con chữ & nghệ thuật mới tiếp cận, trao đổi với ông nhiều và bài viết đã thành hình. Hôm in xong cuốn sách, lập tức gửi ngay. 5 ngày sau Đinh cường nhận được, phone cho ngay bày tỏ sự hài lòng về cuốn sách mặc dù ông than đang “mệt lắm vì chích thuốc giảm đau”. Và. chỉ khoảng 10 ngày sau anh từ bỏ tất cả. Đã biết rồi anh sẽ đi, nhưng khi hay tin, lòng vẫn không tránh khỏi bàng hoàng, tiếc nuối. Xin đăng tải bài này như một lời chia tay với Họa sĩ Đinh Cường.

Đinh Cường là một họa sĩ tên tuổi lớn trong lĩnh vực hội họa Việt Nam. Ông sinh sống bằng số lượng tranh bán được và bằng những việc có liên quan đến hội họa. Từ những năm 1962, 1963 là những năm ông còn học ở trường Cao đẳng Mỹ Thuật Huế và sau đó là Gia Định, ông đã nhận 2 huy chương về hội họa mang tầm vóc quốc gia.

Đinh Cường vẽ tranh theo nhiều thể loại nhưng hầu hết là sơn dầu trên canvas. Tuy nhiên căn cứ theo cách sáng tác của ông, tôi có thể tạm chia làm 2 mảng:

1/ Tranh phong cảnh và tĩnh vật, chân dung, thiếu nữ, tôn giáo, minh họa… gọi chung là tranh hình-tượng (figuration) và bán-hình-tượng (Semi-figuration).

2/ Tranh trừu tượng
Nhưng hai mảng này không ở từng thời kỳ khác nhau mà luôn luôn đi song song trong sự nghiệp sáng tác của ông.
Trong mảng một, đáng chú ý nhất trong tranh Đinh Cường là tranh thiếu nữ. Phải nói là hầu như tất cả những thiếu nữ ông vẽ đều mang dáng dấp các cô tiểu thư Huế; dẫu cho không gian trong tranh là Đà Lạt, Sài Gòn, Paris hay San Francico. Cái dáng dấp “mình hạc xương mai”, khuôn mặt thon, bờ vai nhỏ, tà áo dài trang nhã và cái cổ đã vượt khỏi chữ cao – mà phải dùng chữ dài để diễn tả.
.

Huế Nostalgia. Sơn dầu 24 x 30 in

Ở đây, có lẽ chúng ta phải nhắc đến sự ảnh hưởng của Amadeo Modiliani đối với giới họa sĩ Việt Nam một chút. Amadeo Modigliani (1884-1920) gốc Do Thái, sinh ở Linorvo, Ý là một họa sĩ tài ba nhưng sống trong nghèo khổ, bịnh hoạn đến sau khi chết tranh của ông mới được thiên hạ ngưỡng mộ, trọng vọng. Modigliani đã thổi vào giới mỹ thuật một cái đẹp mới mẻ của người đàn bà là thân thể không còn tròn trịa nữa mà thong dong; tay, chân, gương mặt dài ra. Tranh và tượng điêu khắc của ông đã thể hiện điều này một cách gần như tuyệt đối. Hình dáng người thiếu nữ trong tranh Modigliani lan tỏa ra khắp nơi trên thế giới. Và ở miền nam Việt Nam nó đã được du nhập vào khoảng cuối thập niên 1950. Đinh Cường là một trong nhiều họa sĩ Việt nam ảnh hưởng lối vẽ thiếu nữ của Modigliani. Nhưng, Đinh Cường đã Việt hóa người thiếu nữ trong tranh của Modigliani. Hay nói đúng hơn những tiêu chuẩn về người nữ của Modigliani được Đinh Cường thay đổi cho phù hợp với người Việt hơn. Gương mặt hơi ngắn lại, bầu ngực không to không căng tròn, mái tóc buông dài, chiếc áo dài thướt tha. Những chi tiết này kết hợp với thân hình “gầy guộc” “xanh xao” (mượn chữ Trịnh Công Sơn) để trở thành vóc dáng một cô gái Huế quả là một cái đẹp hết sức thanh tân. Về điểm này tôi cho rằng những cô gái Huế đã nợ Đinh Cường (cũng cần thêm họa sĩ Nguyên Khai nữa) một món nợ tinh thần rất lớn. Thiếu nữ trong tranh Đinh Cường là thiếu nữ Huế!

Trong tranh phong cảnh của Đinh Cường , ông đã dùng phần nhiều cảnh vật ở Huế, và một số nơi chốn khác, ít hơn, như một vài nơi ở Việt Nam, ở Paris và ở Mỹ. Nhưng có một nơi mà Đinh Cường dùng làm bối cảnh để vẽ, rất nhiều, có thể không thua Huế, là Đà Lạt. Phong cảnh Đà Lạt vốn dĩ thật trữ tình, thơ mộng, bầu trời Đà Lạt khói sương lãng đãng, rất gần gũi với màu xanh, một màu mà Đinh Cường rất chuyên tay. Có lẽ vì thế mà ông đã đến với Đà Lạt, yêu Đà Lạt, chọn nhà thờ con gà, những biệt thự rêu phong, âm u dưới sương mờ xám pha sắc xanh hoang vắng , xí phần làm của riêng trong tranh ông. Ngắm tranh Đà Lạt của Đinh Cường, tôi nghĩ rằng nếu không có một tình yêu thật sâu thẳm, thật nồng thắm, thật đặc quý với thành phố này thì ông khó có thể có được nhiều tranh đẹp như mộng tưởng được. Tôi ngờ rằng ngoài tình yêu Đà Lạt ông còn có chút tình quyến luyến nào đó khác, chăng?
.

Chiều qua nhà thờ con gà – ĐàLạt

Có một điều khá đặc biệt trong tranh về Huế của Đinh Cường là khi nói đến màu sắc Huế người ta thường nghĩ đến màu Tím (trong nhân gian đã có chữ Màu tím Huế); nhưng khi vẽ Huế, Đinh Cường rất ít xử dụng đến nó. Ở điểm này ta thấy sự khác biệt giữa ông và họa sĩ Nguyên Khai- một người xử dụng màu tím rất nhiều cho tranh về Huế.

ĐỂ NHỚ HUẾ (oil on canvas 16 x 22 in

Trong mảng một, có một phần cũng rất là quan trọng trong sự nghiêp của Đinh Cường , đó là phần vẽ chân dung. Đinh Cường vẽ chân dung văn nghệ sĩ rất nhiều. Chỉ đếm sơ trên danh sách trong dinhcuongblog những người ông đã vẽ là 97. Đặc biệt có những những người như Bùi Giáng, Trịnh Công Sơn ông vẽ đến bốn, năm chục bức. Là một người quảng giao, bạn bè của Đinh Cường rất nhiều, nhất là trong giới văn nghệ; bạn bè ai cũng thích được ông vẽ chân dung của mình, do vậy số lượng của loại tranh này thật đáng nể. Đa số tranh chân dung ông đều vẽ theo trí nhớ, ông không lấy sự giống về hình thức mà cố gắng lột tả cái thần của người được vẽ làm mục đích cho tác phẩm của mình. Mỗi tranh chân dung ông vẽ đều là một tác phẩm. Nhân vật trong tranh qua những vệt sơn hào phóng nhưng chắc chắn , góc độ ánh sáng để làm chìm, nổi nhũng góc cạnh đặc biệt của riêng từng người. Ông cũng chú ý khá nhiều đến lối ăn mặc của nhân vật, giúp người xem đôi khi không cần tìm tòi trên gương mặt, chỉ cần thoáng nhìn qua áo quần, người xem cũng có thể liên tưởng đến danh tính người trong tranh.

Những tranh vẽ chân dung Bùi Giáng rất điển hình cho cách nhận diện mạo của Đinh Cường. Hình như trong lối vẽ tranh chân dung, ông muốn có sự cộng tác của chính người được vẽ, nhìn sâu vào màu sắc, nhát cọ, bóng tối và ánh sáng để tìm ra những đặc trưng , đặc dị của chính họ, qua sự khám phá của Đinh Cường.

.

Bùi Giáng

.

Bóng mây. Tranh sơn dầu

.

Sang qua mảng hai, tranh trừu tượng. Đinh Cường, Lâm Triết, Nguyễn Quỳnh, Nguyễn Phước, Lê Tài Điển … là những họa sĩ đi vào thế giới của tranh Trừu tượng rất sớm của giới hội họa miền Nam Việt Nam. Với tài sử dụng màu cùng biên độ ánh sáng làm dậy sắc để bức tranh trể nên lung linh, thơ mộng, Đinh Cường đã đem áp dụng vào tranh trừu tượng là loại tranh chủ tâm dùng màu để diển tả, do đó ông đã đến với tranh trừu tượng như một người nài chạy đua trên lưng con ngựa cũ, quen thuộc của mình. Thế giới trong tranh Trừu tượng của ông là thế giới của thi tính đầy sắc tố lãng mạn. Ông xử dụng màu xanh, tôi gọi tên nó là Màu xanh miên viễn. Sâu, lắng, dịu dàng và cứ như trôi chảy, vượt qua khung bố, miên man đi khắp cả không gian khiến cho người xem chìm đắm trong một bầu trời mênh mông, thinh lặng. Ngoài màu xanh, Đinh Cường còn dùng một màu khác, cũng rất ư tài tình; đó là màu xám pha chút trắng xanh, màu của bầu trời Đà Lạt, kéo theo màu trời Paris sắc lạnh.

Cách xử dụng các màu vừa nói trên không chỉ dành riêng cho tranh trừu tượng, mà ông vẫn áp dụng nó trên mảng tranh hình tượng thật đều đặn, thật lâu dài cho đến thời điểm hiện tại. Nếu có một cái nhìn đơn giản thì tranh Đinh Cường đầy lãng mạn, một kết hợp nhuần nhuyễn của hai nền hội họa Đông Tây.

Đặng Phú Phong
Trích : Bên Kia Con Chữ & Nghệ Thuật

**Poupi** · 11-01-2016, 07:06 AM

Lời Tòa soạn DĐTK - Vào ngày 8 tháng 9, 2015, DĐTK đã đăng bài “Đi vào cõi tạo hình một Đinh Cường đốn ngộ” của tác giả Ngô Thế Vinh, một bài viết đầy đủ và sâu sắc nhất về họa sĩ Đinh Cường cho đến nay. Trước tin họa sĩ Đinh Cường vừa từ trần, chúng tôi xin trích đoạn Xem tranh Đinh Cường từ bài viết trên để mời quý độc giả nhìn lại năng lực sáng tạo của người họa sĩ tài hoa đã liên tục sáng tác từ đầu thập niên 1960 cho đến thời gian gần cuối cuộc đời. - DĐTK

Qua đồi cát La Vang, Đinh Cường sơn dầu sưu tập của Trung Tướng Ngô Quang Trưởng (trái)

Vườn Đá Tảng, Đinh Cường sơn dầu 1994 (phải)

Bày tỏ về nghệ thuật hội hoạ, Đinh Cường cho biết: “Tôi đã vẽ trong mọi hoàn cảnh, nơi chốn. Không biết để làm gì. Có lúc gần như tuyệt vọng, đôi khi thấy mình được cứu rỗi. Và tôi lại tiếp tục vẽ, tiếp tục suy nghiệm.”

Đinh Cường đã thành danh trước khi tốt nghiệp Trường Mỹ Thuật 1963. Trước đó một năm, với bức Thần Thoại Đinh Cường đã sớm tạo được thành tích với một Huy Chương Bạc trong cuộc Triển Lãm Mùa Xuân năm 1962.

Trang tranh Đinh Cường trên báo Thế Giới Tự Do,
Tập XIV Số 8, 1967 Sài Gòn

Khởi đi từ giai đoạn nghệ thuật tạo hình/ figurative paintings, Đinh Cường đã nổi tiếng ngay với những bức tranh của một thời kỳ lãng mạn với đường nét thanh thoát về một Đà Lạt với phố núi mù sương vừa thơ mộng và cả quạnh hiu với đỉnh nóc tháp chuông nhà thờ với lẻ loi một bóng chim đậu.
Người xem tranh Đinh Cường khi ấy không thể không liên tưởng tới hình ảnh nóc nhà thờ trong cuốn phim trắng đen Les Dimanches de Ville d’Avray nổi tiếng của Pháp chiếu ở Sài Gòn thời bấy giờ (1962). Đó là câu chuyện của viên phi công trong khi tấn công một đoàn xe địch, anh tin rằng mình đã giết lầm một bé gái; phi cơ anh bị bắn hạ, tuy sống sót nhưng anh hoàn toàn mất trí nhớ. Sau này khi anh gặp một cô bé Cybèle 10 tuổi bị bỏ rơi trong viện mồ côi sống với các bà sơ, anh đinh ninh đó là cô bé gái đã bị chết trong vụ oanh kích và từ đó đã nẩy sinh một mối liên hệ tình cảm thánh thiện giữa anh phi công và cô bé. Nhưng vẻ đẹp thuần khiết của mối liên hệ ấy đã bị nghi ngờ, trở thành scandal trong thị trấn Avray và kết thúc là một thảm kịch. Đinh Cường kể lại là sau này có dịp sang Pháp, anh đã tìm tới thăm thị trấn Avray, tới tìm lại hình ảnh ngôi nhà thờ với đỉnh tháp chuông có gắn con gà bằng đồng trong cuốn phim đã xem từ năm nào.

Với hơn nửa thế kỷ vẽ tranh và không ngừng sáng tạo, đã có nhiều bài nhận định phê bình về hội hoạ Đinh Cường. Hầu như tất cả đều nói tới “chất thơ” chất lãng mạn của tranh Đinh Cường.

Trịnh Công Sơn viết: “Trong hội hoạ, Đinh Cường là thi sĩ của hoài niệm” [Tuổi Trẻ, tháng 9, 1986].

Đặng Tiến trong một bài viết tiếng Pháp giới thiệu cuộc triển lãm tranh Đinh Cường tại Galerie Annam Héritage 2010, nhan đề “Đinh Cường, La Source Résurgente/ Tấm lòng Vô hạn”, Đặng Tiến viết: “Tranh Đinh Cường, trong tinh thể, phải chăng là ký ức của một đoá hoa hồng đã hiến dâng hương sắc cho trần gian. Và nghệ thuật trần gian phải chăng là hoài niệm một mùi hương” [Orleans, tháng 10-2010]

Huỳnh Hữu Uỷ nhận định: “Đinh Cường đã dựng nên một vũ trụ đầy chất thơ, kết hợp rung cảm với bút pháp độc đáo của một tư duy riêng biệt. Ở đây, âm hưởng của màu sắc, bố cục của đường nét là phương tiện phô diễn tính cách độc đáo của một tư tưởng nhiều chiều sâu, phản ánh nhiều hình bóng của đời sống và thời đại.”

Đinh Cường và Huỳnh Hữu Uỷ

Bùi Giáng nói tới chất thơ trong tranh Đinh Cường, trong một bài thơ tiếng Pháp tặng Đinh Cường 1972:

Le Poème de la Peinture
Il s’en va come le Poisson d’eau douce
Sa Peinture rêveuse s’en va comme le Demeurer du Demeurant
Qui déploie son ordre et se refuse
Sur le mode de la Double Réserve
Je n’ai rien à lui dire sinon peut-être
Que le Poème de la Peinture
S’ entend à merveille avec la Peinture du Poème
Comme la Reine des Almées
S’ appelle aussi bien l’ Almées des Reines
Que le Retour de la convalescente qui chante sa joie
A réjoui immensément l’ Enfant des Riveraines
Au bord de l’ Abîme des Abîmes
Vou n’ avez rien à lui dire sinon peut-être
Que l’ Éclaircie de l’ Être lui est favorable
Comme l’ Éraflure du Temps lui est favorisante
Lorsque la Terre advient à l’ émergence
Tandis qu’un Monde s’ouvre

Bùi Giáng 1972

Thủ bút Bùi Giáng, “Bài thơ Hội hoạ” tặng Đinh Cường 1972;

Đinh Cường Bùi Giáng, Sài Gòn 1987

Bản phỏng dịch Ngô Văn Tao

(Ngô Văn Quế, Gs Toán ĐH Montréal, bạn nhà thơ Bùi Giáng)

[nguồn: DNSG – Xuân Kỷ Sửu 2009]

Trong chỗ riêng tư, Đinh Cường cho biết: anh thì vẫn tâm đắc nhất với bài viết của Đỗ Long Vân, nhà nghiên cứu mỹ học, người bạn chung sống với Đinh Cường hai năm ở Đà Lạt trong cùng một studio nhỏ trên đường Hoa Hồng. Bài viết tiếng Pháp của Đỗ Long Vân, được một Bửu Ý tài hoa dịch sang tiếng Việt. Trích đoạn:

“Nul éclat. Aucune dissonnance. Une pâte sombre et dense, légère malgré cela, et qui chante comme de l’or. C’est un or nocturne dont toute la lumière est tournée vers l’intérieur. Cela ennuie tout d’abord, et puis l’on finit par aimer cette pudeur obstinée, qui, pour sembler sans audace, n’en est pas moins durement conquise. Il suffit d’ailleurs de regarder Cuong au travail et l’on voit que le charme simple et lisse qui séduit lentement en ses toiles, jamais Cuong ne l’a atteint du premier coup, mais qu’il est l’aboutissement de longs essais où se conjuguent le hasard et l’on ne sait quelle fatalité. Ses toiles débutent toujours dans l’éclat. Cela commence comme une explosion de fleurs et, presque toujours, cela devient un océan et nuit bleue et noire, non la vieille nuit sanglante qui obsède la mémoire de son souvenir, mais la jeunesse du monde dont tous les trésors enfouis s’éveillent pour illuminer de leur éclat fragile cette première nuit qui s’appellerait aussi bien l’aurore. Car voilà que du fond de la terre des lueurs nous viennent, que l’espace s’entr’ouvre dans un envol d’acier, que des cristaux scintillent tandis qu’au-dessus de l’abime, des villes en dérive tentent d’aller ensemble…”

“Không rực rỡ, không lạc điệu, một chất màu ủ và quánh mà vẫn nhẹ nhàng và reo ca như vàng kim. Một thứ dạ kim với bao nhiêu hào quang quay trở vào bên trong. Điều này thoạt tiên bắt chán, cuối cùng ta lại đem lòng yêu mến cái e ấp trì quyết ấy, nó có vẻ như không táo gan, nhưng không phải vì thế mà không khổ công chinh phục. Phương chi chỉ cần nhìn Cường làm việc và ta thấy cái đẹp đơn sơ và bóng láng quyến rũ chầm chậm ở tranh anh, không bao giờ Cường đạt được ngay từ lúc đầu, mà nó là kết thúc của nhiều dò dẫm dài hơn, nơi kết liên của ngẫu nhiên và một tiền định nào đó không hiểu. Tranh của anh luôn luôn khởi đi từ trong ánh rực rỡ. Bắt đầu như một vỡ oà của hoa, và hầu như luôn luôn trở thành đại dương đêm xanh đen, không phải cái đêm cổ tích đẫm máu ám ảnh ký ức bằng kỷ niệm, nhưng là tuổi trẻ của trần gian với hết thảy kho tàng vùi chôn choàng dậy hầu soi tỏ bằng ánh sáng mong manh cái đêm đầu tiên ấy, cũng có thể gọi luôn là buổi lê minh. Vì chưng đã đến với ta kia, từ cùng thẳm địa cầu, từng đợt sóng, không gian hé mở trong một vỗ cánh ánh thép, những mảnh thuỷ tinh nhấp nháy, trong khi bên kia vực thẳm, bao thành phố rắp tâm phiêu dạt theo nhau…”

Đỗ Long Vân và Đinh Cường, Đà Lạt 1963

Sau Đà Lạt, Đinh Cường có một thời gian sống lâu dài ở Huế, anh đã sáng tác những bức tranh với màu sắc u trầm – chữ của Huỳnh Hữu Uỷ, về Thành Nội về một cố đô Huế khuê các nhưng tàn tạ khuất lấp sau những lớp rêu phong.

Studio Đinh Cường, đường Rose Đà Lạt 1963 (trái)

Đà Lạt Nostalgia, tranh Đinh Cường sơn dầu

Đinh Cường thành công rất sớm nhưng anh vẫn đi tìm cái mới, có một giai đoạn khoảng sáu năm (1969-1975), anh chuyển qua nghệ thuật hội hoạ trừu tượng/ abstract paintings.

Trả lời phỏng vấn báo Thế Giới Tự Do [Tập XIV, số 8, 1967 Sài Gòn], Đinh Cường thổ lộ: “Tôi đã dần dần tước bỏ hết ý niệm về sự vật, hay nói theo danh từ triết học kinh điển, loại bỏ mô thể/ forme của sự vật để chỉ còn giữ lại chất liệu/ matière thuần tuý của sơn dầu.” Nhưng rồi cuối cùng anh vẫn trở về với hội hoạ tạo hình, với những bức tranh rất Đinh Cường, có thể nói không cần có chữ ký, người thưởng ngoạn vẫn có thể nhận ra bức tranh đó là của Đinh Cường. Số lượng tranh Đinh Cường đã vẽ có thể lên tới con số ngàn. Định cư ở Mỹ từ 1989 tới năm 2000, chỉ trong vòng 10 năm, Đinh Cường đã thực hiện được 5 cuộc triển lãm, chưa kể những cuộc triển lãm tranh trong nước.

Studio Đinh Cường, đường Hoà Bình Huế 1966

Huế Nostalgia, tranh Đinh Cường sơn dầu (phải)

Theo Đỗ Hồng Ngọc – nhà thơ Đỗ Nghê, Thân Trọng Minh – nhà văn nhà thơ Lữ Kiều, là hai bạn đồng môn cho biết mặc dù phát hiện bệnh từ 2011, Đinh Cường vẫn về Việt Nam triển lãm tranh với Thân Trọng Minh năm đó. Năm 2013, tuy đã yếu nhưng Đinh Cường vẫn về Việt Nam gặp gỡ bạn hữu và triển lãm tranh lần thứ hai. Chuẩn bị năm 2015 sẽ về thực hiện một cuộc triển lãm tranh quan trọng khác tại Đà Nẵng trong Viện Bảo Tàng Điêu Khắc Chàm/ Musée de la Sculpture Cham, nhưng lần này phải hoãn lại vì Đinh Cường bước vào giai đoạn chemo.

Ngoài khối tranh nghệ thuật, đa số là sơn dầu, là sự nghiệp hội hoạ rất dày của Đinh Cường, phải kể tới những ký hoạ chân dung của đông đảo các văn nghệ sĩ, và cả những chân dung tự hoạ, đây cũng là một nét tài hoa khác của Đinh Cường.

Từ trái: ký hoạ Bùi Giáng, Tuệ Sĩ, Nguyễn Đức Sơn

Từ trái: ký hoạ Doãn Quốc Sĩ, Võ Phiến, Thanh Tâm Tuyền, Nguyễn Đình Toàn

Đinh Cường đã từng cảm phục sức làm việc của Khánh Trường, nhất là trong suốt thời kỳ đang bệnh hoạn: hai lần tai biến mạch máu não, ung thư thanh quản, xuất huyết bao tử, truỵ thận phải liên tục lọc máu hàng đêm/ Peritoneal Dialysis. Vậy mà Khánh Trường vẫn viết tác phẩm Tịch Dương, vẫn nhận trình bày các bìa sách, vẽ rất nhiều tranh thiền và mở ba cuộc triển lãm. Đinh Cường viết về Khánh Trường: “một con người tưởng đã chết đi và sống lại, sống lại lẫm liệt để Qua Bờ. Bờ của an trú tịch nhiên” [Khánh Trường, Sức Mạnh của Im Lặng, Virginia Jan 8, 2012]

Nhưng rồi chính bản thân Đinh Cường sau này cũng qua những trải nghiệm thăng trầm về sức khoẻ, không thiếu gian truân, nhưng sức làm việc của Đinh Cường cũng vẫn cứ bền bỉ không ngừng sáng tạo trong mọi hoàn cảnh.

Thông Báo

Vĩnh biệt họa sĩ đinh cường

Vĩnh biệt họa sĩ đinh cường

Comment

Comment